Ruwe olie, natuur, werven, mooie bedrijven, machtige schepen: het komt allemaal samen in Havenstad Rotterdam. Het Maritiem Museum wijdt er een hele tentoonstelling aan.
Waar zouden we zijn zonder de haven? In het geval van Rotterdam, zeker niet waar de stad nu staat. De haven is de trots, groot aanjager van de Rotterdamse economie, pleitbezorger voor nieuwe ontwikkelingen, stoere werkplek van honderdduizenden mensen…. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Maar hoe is het zo gekomen dat deze plek aan de Rotte een echte havenstad is geworden?
Zo’n 800 jaar geleden is dat verhaal begonnen en uitgegroeid tot dat van de krachtpatser van nu. Met ups & downs maar mooi dat deze stad de grootste haven van Europa herbergt. Roemrijke historie dus waar het Maritiem Museum Rotterdam, dat dit jaar zijn 150-jarig bestaan viert, gretig zijn tanden in heeft gezet. Een reis door eeuwen, door uitbreidingen en stormachtige groei, door ups & downs en langs mooie verhalen uit en over de haven en van mensen die er wonen en werken. Die reis, ‘Bestemming Havenstad’, laat de impact van die haven op de stad schitteren… en dat op een joekel van een tentoonstelling, één van de grootste in de historie van het feestende museum.
Tussen de dam uit 1200 en de bedrijvigheid van nu zit natuurlijk een enorme zee van tijd. Om bij het begin te beginnen: de kiem werd in 1250 gelegd toen in de monding van de Rotte een dam verscheen zodat goederen van rivierbootjes konden worden overgeslagen naar schepen die het ruime sop kozen. Lange tijd kabbelde dat een beetje verder maar als de Verenigde Oost-Indische Compagnie een zwengel geeft aan de handel en scheepvaart, ja dan komt de haven echt op stoom.
VOC-WERF
Begin 17de eeuw vertrok er doorgaans ongeveer één schip per jaar vanuit Rotterdam naar Azië om terug te komen met een ratjetoe aan mooie producten die de kassa zouden doen rinkelen. Denk aan specerijen, zijde, katoen, edelstenen, thee en porselein. Aan de Scheepmakershaven werd zelfs een VOC-werf gevestigd om meer schepen te kunnen bouwen. Tot eind 18de eeuw werden er zo’n 110 gemaakt.In die florerende 17de eeuw krijgt Rotterdam er diverse havens bij, waaronder de Glashaven, Leuvehaven en Wijnhaven. Maar pas echt meetellen, doen de havens van Rotterdam veel later.
Eind 19de eeuw gaan de spades de grond in voor de aanleg van de Nieuwe Waterweg. Deze nieuwe verbinding, een ontwerp van Pieter Caland, wordt Rotterdam goed bereikbaar vanaf zee. Pincoffs richt de Rotterdamsche Handelsvereeniging op en zet het eiland Feijenoord in de picture door er havens te bouwen. Het Poortgebouw herinnert nog aan die glorietijd. Zuid – de linkeroever – wordt the place to be met nieuwe havens en voor alle arbeiders die vanuit Zeeland en Brabant op de bedrijvigheid afkomen, nieuwe huizen. Het wordt ook de plek waar vertrekkende landgenoten die besluiten aan de andere kant van de wereld hun geluk te gaan zoeken, worden uitgezwaaid. Katendrecht ontwikkelt zich tot Chinatown en de wijk waar zeelieden verblijven. Een dame hier, een tattoo daar. Op de tentoonstelling is de shop van Willem van Haaften ofwel Tattoo Willy nagebouwd. Tussen 1955 en circa 1985 zette hij hier stoere tatoeages…
Containers, containers, containers….
Soms lijkt de haven wel één grote blokkendoos met al die gestapelde containers in allerlei kleurtjes. Wie was eigenlijk die geniale geest die bedacht dat een stalen doos dé oplossing was om stukgoed te vervoeren? Die eer komt Malcolm McLean toe, samen met zijn broer en zus eigenaar van een transportbedrijf in Amerika.
Hij zag al het gedoe met laden en lossen aan, hoeveel tijd dat in beslag nam, hoeveel er stiekem in de verkeerde zakken verdween en hoe vaak er ongelukken gebeurden. Dus kwam hij met het Ei van Columbus. Geen los spul meer, maar sterke containers die zowel op de trein als truck en schip konden worden vervoerd. In 1955 deed hij zijn bedrijf van de hand en kocht twee tankers die hij voor dat doel liet ombouwen. Twee jaar later gingen de eerste containers op zeereis.
De allereerste container die hier wordt gelost, komt aan in 1966 aan boord van het ss Fairland. En wat deed dit met Rotterdam? Die veranderde met de komst van de stalen dozen van stukgoedhaven naar doorvoerhaven voor bulkgoederen…
De toekomst
En hoe staat het ervoor in het jaar 2200? Tja, dat is een beetje koffiedik kijken… Alles bij het oude laten, is geen optie met stijgend zeewater op komst. Sceptici verwachten een stijging van vijf meter binnen nu en 200 jaar. De haven heeft altijd en unieke manier gehad om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. De nieuwe gebieden van na de oorlog zijn meters boven zeeniveau aangelegd voor de veiligheid van de haven. Een voorstel is om de havens in de loop van de tijd te veranderen in elanden zodat er meer ruimte komt voor biodiversiteit en natuurlijke processen.
Laatste graanelevator
De allerlaatste drijvende graanelevator ligt in de Maritiem Museum Haven. Een eerbetoon want de komst van deze machines zorgde begin vorige eeuw voor een evolutie. De overslag van agribulk zoals graan en bonen ging zoveel sneller dan met de hand…
PADDENPOELEN IN DE HAVENSTAD
In het Maritiem Museum komen al die verhalen tot leven. Daarom wordt er een reis gemaakt langs de Rotte, Zuid, Pernis, Heijplaat, Feijenoord en zijn werven, de Maasvlakte en alles wat je langs en om de rivier tegenkomt. Er zijn portretten van havenbaronnen, statig gefotografeerd in hun functie van commissaris bij de Holland-Amerika Lijn. Denk aan mannen als Pincoffs, Mees en Van Beuningen. Overal zijn modellen van schepen opgesteld. Hier gebouwd of om andere redenen van belang geweest voor de stad.
Van een verhaal met film over ruwe olie en wat daarvan allemaal wordt geproduceerd – o.a. shampoo, schoenen, reddingsvest – tot de natuur. Over dat laatste: het stikt ervan. Meer dan tweehonderd planten- en diersoorten leven op de Maasvlakte. Er zijn poelen voor padden, er is een vogelvallei, zeehonden liggen te zonnen bij het eiland Kleine Beer en – echt waar – er groeien zelfs orchideeën.
Meer weten? Zie maritiemmuseum.nl. Ook voor alle activiteiten in het kader van 150 jaar Maritiem Museum.
—
Dit is een artikel uit Rotterdam Insight #13. Het volledige magazine is hier te lezen.
