Vertrouwensketen is mijlpaal voor havenveiligheid

De liefde voor water en schepen zit bij Jan Janse in zijn DNA. “Ik ben de zoon van een binnenschipper, al zijn we gestopt met varen toen ik drie was. Maar dat gevoel voor de maritieme wereld is in ons gezin blijven hangen. Vanaf mijn achttiende woon ik in Rotterdam en sindsdien heeft die haven mij niet meer losgelaten.” Inmiddels woont Janse aan een van de oude stadshavens en staat de politieman in hart en nieren al tien jaar aan het hoofd van de Zeehavenpolitie. “Eigenlijk had ik dit veel eerder moeten doen”, lacht hij. “Hier ben helemaal op mijn plek.”

Tekst: Debora Plomp – Beeld:Politie

De Rotterdamse haven is een dynamische omgeving waar handel en veiligheid hand in hand moeten gaan. Janse: “Het is een unieke werkomgeving, met een hecht en goed op elkaar ingespeeld netwerk. Je werkt samen met talloze partijen aan veiligheid. De maritieme cultuur is bovendien wat traditioneler, vriendelijker. Dat maakt het samenwerken erg prettig. En laten we eerlijk zijn: de criminaliteit die we hier tegenkomen, is fascinerend. Ik zeg dat niet omdat ik het mooi vind dat er criminaliteit is, maar omdat het zo’n complexe uitdaging is. Als je van opsporing en veiligheid houdt, dan is dit een enorm interessant speelveld.”

Drugssmokkel

De haven kent verschillende veiligheidsuitdagingen. “We werken met tien aandachtsvelden”, legt Janse uit. “Dat zijn geen prioriteiten, maar zaken waarop we altijd scherp moeten zijn. Denk aan drugscriminaliteit, ladingdiefstallen, mensensmokkel, milieucriminaliteit, cybercrime en fysieke en nautische veiligheid. Maar ook terrorisme en activisme vallen hieronder. En dan is er nog ondermijning: corruptie, dekmantelfirma’s.”

Eén dreiging springt eruit. “Drugssmokkel, zonder twijfel. De impact daarvan is enorm. Niet alleen de smokkel zelf, maar ook de corruptie en criminaliteit die erbij komen kijken. Zo’n derde van ons personeel is hier dagelijks mee bezig.” De cijfers liegen er niet om. “In 2021 onderschepte de douane 72.000 kilo cocaïne. Dankzij intensieve inspanningen hebben we dat in 2024 teruggebracht naar 26.000 kilo. Maar dat is nog steeds gigantisch. Zo’n vijftig procent van de drugstransporten wordt ondervangen. Wereldwijd, want ook in Zuid-Amerika worden veel ladingen inbeslaggenomen. Vorig jaar pakten we 260 uithalers op—mensen die de drugs uit de containers halen. Ook deden we zes tot zeven corruptieonderzoeken naar havenmedewerkers die criminelen hielpen.”

Bottleneck-strategie

Om drugssmokkel effectief aan te pakken, heeft de Zeehavenpolitie met succes de bottleneck-strategie ontwikkeld. “De meeste cocaïne komt binnen via een klein aantal terminals op de Maasvlakte. Dus in plaats van overal te controleren, richten we ons op die specifieke plekken. Daarmee maken we het criminelen lastiger.”

Maar er is meer nodig dan alleen politiewerk. “Het gaat niet alleen om opsporing, maar vooral om het wegnemen van kwetsbaarheden. Dat kunnen wij niet alleen, daar hebben we de logistieke havenbedrijven voor nodig. Vijf à zes jaar geleden hoorde je nog wel eens: ‘Wij verplaatsen alleen maar containers, wij zijn niet verantwoordelijk voor wat erin zit.’ Maar inmiddels zien bedrijven ook de gevolgen: terminals die drie keer per week stilgelegd moeten worden, medewerkers die zich onveilig voelen. Daardoor zijn ze veel bereidwilliger geworden om samen te werken.”

Onzichtbare dreiging

Naast drugssmokkel speelt cybercriminaliteit een steeds grotere rol. “We zien steeds vaker ransomware-aanvallen, CEO-fraude en zelfs pogingen van drugssmokkelaars om in te breken in bedrijfsnetwerken.” De impact kan enorm zijn. “Een ransomware-aanval kan een complete terminal stilleggen, zoals we zagen bij APM Terminals. Plotseling weet je niet meer waar je containers staan, welke route ze hadden moeten afleggen. Dat heeft bedrijven wel wakker geschud.”

De Zeehavenpolitie werkt nauw samen met bedrijven via initiatieven als FERM (red. zie elders in dit magazine) om de digitale weerbaarheid te vergroten. “We overleggen regelmatig met risicobedrijven in de haven over hoe ze hun systemen kunnen beveiligen tegen aanvallen van buitenaf, maar ook tegen interne dreigingen. Want als een drugssmokkelaar niet via een hack naar binnen kan, probeert hij misschien iemand om te kopen die al binnen is. Wie denkt dat cybercrime aan zijn bedrijf voorbijgaat, die sust zichzelf de ten onrechte in slaap.”

Pijnlijke realiteit

Een van de meest baanbrekende initiatieven in de strijd tegen drugssmokkel is de introductie van de vertrouwensketen. Janse is hier terecht trots op: “Dit is wereldwijd uniek. Hier wordt internationaal naar gekeken, en overgenomen, want het laat zien hoe ver we zijn in de samenwerking tussen de publieke en private sector.”

De vertrouwensketen is ontstaan vanuit een pijnlijke realiteit: criminelen konden eenvoudig container release codes bemachtigen en zo ongehinderd drugs uit de haven halen. “We ontdekten in onderzoeken dat deze pincodes helemaal niet versleuteld waren. Ze bestonden gewoon uit nummers die via e-mail bij veel medewerkers terechtkwamen. Criminelen konden die codes kopen, stelen of via oud-werknemers in hun bezit krijgen.”

Vertrouwensketen

Zes jaar geleden schreef de Zeehavenpolitie een rapport waarin werd gesteld dat het logistieke systeem in de haven fundamenteel defect was. “Dat besef drong langzaam door bij bedrijven. Ze realiseerden zich dat ze dit niet aan hun klanten konden verkopen: een systeem waarin containers zo makkelijk konden worden gestolen.” Dit leidde tot een complete herziening van het proces.

Sinds 1 maart 2024 is de vertrouwensketen ingevoerd voor containers uit Zuid-Amerika. “Vanaf dat moment zagen we direct dat pincode-diefstallen verdwenen.” Inmiddels is het systeem verder uitgebreid en vanaf 1 maart 2025 zal geen enkele container in de Rotterdamse haven nog zonder de vertrouwensketen worden overgedragen. “Dat betekent dat 4000 bedrijven hun werkprocessen moesten aanpassen en 20.000 gebruikers zijn getraind. Het was een gigantische operatie, maar een die absoluut zijn vruchten afwerpt.” Janse noemt de vertrouwensketen een schoolvoorbeeld van publiek-private samenwerking. “Het kostte tijd, moeite en geld, maar het heeft ons een veiligere haven opgeleverd. En dat is precies waar we het voor doen.”

Europese samenwerking

Rotterdam is een doorvoerhaven van wereldformaat. Strenge controles mogen de logistiek niet platleggen. “We snappen dat als containers in Rotterdam te lang blijven staan, bedrijven naar Antwerpen gaan. Daarom werken we nauw samen met alle andere Europese havens. Vertragingen die hier ontstaan, gelden daar ook. Dat voorkomt concurrentie op controlebeleid.” Hoe groot is het probleem van illegale migratie in de haven?

Illegale migratie

Naast de strijd tegen drugsmokkel en ondermijning in de haven, licht Janse de problematiek rond illegale migratie uit. Samenwerking is ook hier cruciaal in het bestrijden ervan. “Met verschillende partijen in de haven, zoals terminaloperators en ferrymaatschappijen, werken we samen om risico’s te minimaliseren.”

“De zogenaamde inklimmers zijn mensen die proberen illegaal veelal naar Engeland te reizen via de ferry. Ze klimmen op vrachtwagens, verstoppen zich onder het zeildoek of zelfs onder de assen van voertuigen. Levensgevaarlijk!” Janse kent situaties waarbij inklimmers in een koelcontainer belandden en het ternauwernood overleefden. 

“Op dit moment zitten we op zo’n 160 onderschepte inklimmers per jaar, maar dat cijfer kan zo weer oplopen. Hoe meer geopolitieke onrust, hoe groter de migratiestroom. Mensen wagen hun leven voor een betere toekomst.”

Blik op de toekomst

Jan Janse blijft strijdvaardig. “Onze rol als Zeehavenpolitie is niet alleen handhaven, maar ook verstoren en voorkomen. We zijn hartstikke goed bezig met elkaar. Iedereen heeft de focus op veiligheid en is bereid samen te werken. We hebben de kennis, we hebben de expertise. Dat doen we niet alleen, maar samen met Rotterdamse, nationale en internationale partner Daar ben ik trots op.”

“Mijn wens voor de toekomst? Wereldvrede, dat bovenal”, zegt Janse met een grote grijs. “Maar of dat haalbaar is… Qua veiligheid in haven? Snellere besluitvorming! Nu duurt het soms jaren voordat regelgeving wordt aangepast, terwijl criminelen zich binnen een week een nieuwe werkwijze aanmeten. Dat is een ongelijke strijd. Als we echt een verschil willen maken, moeten we het systeem versnellen.”